29 shtatori – Dita botërore e zemrës

|

d-r Pero Popeski
radiolog interventiv



Me iniciativë të Organizatës Botërore të Shëndetit (OBSH), Dita Botërore e Zemrës festohet në mbarë botën më 29 shtator.

Sistemi kardiovaskular është vazhdimisht i ekspozuar ndaj faktorëve të ndryshëm të rrezikut që dëmtojnë zemrën dhe enët e gjakut dhe shpesh kanë pasoja fatale. Duke pasur parasysh këtë, nuk është për t’u habitur që sëmundjet kardiovaskulare (CVD) konsiderohen si shkaku më i zakonshëm i vdekjes së parakohshme te qeniet njerëzore. Mbi 90% e vdekjeve në të gjithë botën dhe më shumë se 50% në Evropë vijnë si pasojë e tyre. Vendi ynë nuk bën përjashtim nga statistikat negative, që do të thotë se mbi 50% e vdekshmërisë së përgjithshme të popullatës shkaktohet nga sëmundjet kardiovaskulare.

Faktorët e rrezikut për sëmundjet kardiovaskulare ndahen në të kthyeshëm dhe të pakthyeshëm. Faktorët e pakthyeshëm të rrezikut janë: gjinia mashkullore, përparimi i moshës, predispozitat gjenetike etj. Faktorët e kthyeshëm të rrezikut janë: pirja e duhanit, çrregullimet e lipideve (niveli i lartë i kolesterolit dhe triglicerideve), mbipesha, veçanërisht kur shoqërohet me akumulimin indit dhjamor përreth zonës së belit, presioni i lartë i gjakut, mungesa e aktivitetit fizik, niveli i lartë i sheqerit në gjak apo diabeti dhe stresi psikologjik. Shumica e faktorëve të kthyeshëm ndikohen nga dieta. Duke ndryshuar mënyrën se si hamë, mund të zvogëlojmë ndjeshëm mundësinë e zhvillimit të sëmundjeve kardiovaskulare. Një tjetër arsye për zhvillimin e sëmundjeve kardiovaskulare në ditët tona është ajri i ndotur që thithim. Ajri i ndotur mund të jetë shkaktari që çon në infarkt miokardial, dështim të zemrës dhe vdekje.

Faktorët ushqimorë që ndikojnë në statusin e lipideve: konsumi i lartë i yndyrave me prejardhje shtazore shoqërohet me rritje të niveleve të kolesterolit "të keq". Konsumi i shtuar i yndyrnave me prejardhje bimore dhe nga peshqit mund të ulë kolesterolin "e keq" (LDL (low density lipoprotein)) në gjak. Burimet kryesore të yndyrave bimore janë: drithërat, avokadoja, arrat. Vaji i peshkut është shumë i dobishëm në zvogëlimin e formimit të mpiksjes së gjakut (trombozë), gjë që nga ana tjetër zvogëlon rrezikun e sulmit në zemër dhe goditjes në tru. Ushqimet me prejardhje bimore (frutat, perimet, kokrrat dhe bishtajoret) përmbajnë fibra që ndihmojnë në eliminimin e kolesterolit nga trupit. Ushqimet me prejardhje bimore po ashtu përmbajnë substanca me veprim antioksidues, të cilat mbrojnë acidet yndyrore që janë pjesë e membranave qelizore nga oksidimi në organizëm dhe kështu zvogëlojnë rrezikun e ndryshimeve arterosklerotike në enët e gjakut.

Faktorët ushqimorë që ndikojnë në rrezikun e presionit të lartë të gjakut: mbipesha; rritja e konsumit të kripës për gatim dhe konsumimi i tepërt i alkoolit. Shtimi në peshë është i lidhur ngushtë me presionin e lartë të gjakut dhe goditjen në tru te njerëzit e rinj.



Rekomandime dietike për të zvogëluar rrezikun e  sëmundjet kardiovaskulare:

• Hani më shumë fruta dhe perime (minimumi 400 g në ditë).


• Rritni përdorimin e bukës së thekrës, grurit të egër, lirit, melit, hikrrës etj.


• Qumështi dhe produktet e qumështit duhet të jenë të ulëta në yndyrë.


• Rritni konsumimin e arrave dhe farave.


• Përdorni kryesisht vaj ulliri.


• Hani rregullisht peshk, të paktën një herë në javë.


• Ulni përdorimin e kripës në 5 g në ditë.


• Kufizoni konsumimin e yndyrave me prejardhje shtazore (ushqime të pasura me kolesterol) dhe yndyrave të hidrogjenizuara (margarina).


• Konsumoni kryesisht ushqim të përgatitur në shtëpi dhe shmangni konsumimin e produkteve gjysëm të gatshme, ëmbëlsirat, makaronat dhe pijet e gazuara;


• Pesë vakte të rregullta në ditë, të cilat përfshijnë mëngjes, drekë dhe darkë dhe dy vakte të lehta me fruta ose perime, për të ruajtur një nivel të mirë të metabolizmit. Shmangni ngrënien e sasive të mëdha të ushqimit, veçanërisht në mbrëmje, gjë që ndërlikon punën e traktit gastrointestinal.

Ja disa mënyra të thjeshta se si të ndihmoni zemrën tuaj:

Keni nevojë për të paktën 8 orë gjumë në ditë. Kjo ndihmon në uljen e presionit të gjakut dhe forcon metabolizmin. Aktiviteti i rregullt e i matur fizik është thelbësor në parandalim. Norma e aktivitetin fizik për të rriturit është si vijon: stërvitje ose sport 30 minuta në ditë, 5 herë në javë. Nuk është e thënë të jetë gjimnastikë ose palestër - mund të shëtisni në park, të ecni, të ngisni biçikletën dhe të kufizoni përdorimin e transportit publik, të përdorni shkallët në vend të ashensorit etj.

Gjeni një mënyrë për ta përballuar stresin, si p.sh. meditim, joga, ndonjë hobi...

Ndiqni ndryshimet në peshë dhe përmasat e belit. Mbajtja e një peshe normale të trupit dhe përmasave të belit nën 80 cm për gratë dhe nën 90 cm për burrat është veçanërisht e rëndësishme në parandalimin e sëmundjeve kardiovaskulare. Mos e teproni me alkool dhe kafe - një gotë verë e kuqe ndihmon në djegien e yndyrës. Lini duhanin!

Sëmundjet kronike po bëhen një problem në rritje, duke çuar në humbjen e aftësive funksionale, zvogëlimin e mundësive për jetë produktive socio-ekonomike dhe përkeqësimin e shëndetit mendor. Prandaj është jetike që këto sëmundje të parandalohen që në periudhën e hershme të jetës, gjegjësisht në fëmijëri, duke krijuar një dietë të shëndetshme dhe aktivitet fizik optimal për fëmijët dhe nxënësit. Për pjesën tjetër të popullatës, theksi kryesor i parandalimit vihet te kontrolli i faktorëve kryesorë të rrezikut që sjellin sëmundje kardiovaskulare (CVD).

Ekzaminimet e rregullta parandaluese nga një mjek i përgjithshëm dhe konsultimet në kohë me specialistë (kardiolog, endokrinolog, dietolog, psikolog), kontrolli i presionit të gjakut, sheqerit në gjak dhe kolesterolit, luajnë një rol të rëndësishëm në zbulimin e hershëm të sëmundjeve kardiovaskulare dhe trajtimin e tyre.

Për lexim të hollësishëm të këtij teksti, shihni f.4-5 të botimit elektronik të revistës BETTY (SHTATOR 2020).