Çfarë është prediabeti dhe a e zbulojmë atë në kohë?

Dr. Ivan Runtev
mjek internist
Spitali klinik - Shtip

|



Diabeti, i njohur më shumë në popull si sëmundja e sheqerit, është një nga sëmundjet më të zakonshme në ditët e sotme dhe karakterizohet nga rritja e sheqerit në gjak, që shkakton dëme në enët e mëdha dhe enët e vogla të gjakut në trup. Dëme të tilla mund të çojnë në komplikime serioze si ato të enëve të gjakut të zemrës, trurit, veshkave, syve dhe këmbëve (shputave). Por diabeti i tipit 2, i cili është lloji më i zakonshëm i diabetit dhe shfaqet te njerëzit e rritur nuk vjen papritmas. Ai zhvillohet si pasojë e ndryshimeve në trup me kalimin e viteve.

Çfarë është prediabeti?

Prediabeti (i quajtur më parë sheqer i fshehur), siç thotë vetë emri, është gjendja që i paraprin diabetit (sëmundjes së sheqerit), që karakterizohet nga vlera të çrregulluara të sheqerit në gjak. Këto vlera mund të maten në stomak të zbrazët, ndërsa për t'u quajtur prediabet, ato vlera duhet të sillen midis 5.6 dhe 6.9 mmol/L. Vlerat nën 5.6 mmol/L janë vlera normale për sheqerin e gjakut në stomak të zbrazët, ndërsa ato prej 7 mmol/L ose më shumë janë vlera që tregojnë diabetin. Prediabet konsiderohet edhe nëse vlerat e sheqerit në gjak 2 orë pas ngrënies, pas pirjes së një pije të ëmbël me sheqer (testi i tolerancës së glukozës - OGTT) ose në matje të rastësishme janë midis 7.8 dhe 11 mmol/L. Vlerat nën 7.8 mmol/L janë normale, ndërsa nëse janë mbi 11.1 mmol/L, do të thotë që është diabet. Edhe pse mesatarja tre mujore - hemoglobina e glikoziluar HbA_1c nuk kontrollohet në mënyrë rutinë tek individët që nuk kanë diagnozë të diabetit, megjithatë nëse kontrollohet dhe vlerat e saj sillen midis 5.7% dhe 6.4%, gjithashtu mund të thuhet se personi ka prediabet. Vlerat nën 5.7% janë normale, ndërsa nëse janë 6.5% ose më shumë, kemi të bëjmë me diabet.

Mjafton që vetëm një nga parametrat e mësipërm të jetë në vlerat që tregohen për prediabet për të thënë se një person ka prediabet.

Prediabeti është i lidhur ngushtë me të ashtuquajturën sindromë metabolike. Kjo sindromë është e shprehur te njerëzit me peshë të rritur trupore, veçanërisht ata me obezitet qendror (me vëllim të madh të mesit, domethënë >94 cm tek meshkujt dhe >80 cm tek femrat) dhe të paktën dy nga dy problemet në vijim: rritje të yndyrës në gjak, rritje të presionit të gjakut dhe rritje të vlerave të sheqerit në gjak (mbi 5.6 mmol/L). Personat me peshë të rritur trupore dhe obezitet qendror shpesh kanë vlera të rritura të sheqerit në gjak, që rezultojnë nga një ndjeshmëri e ulur e trupit ndaj insulinës së prodhuar në pankreas. Ajo mund të sekretohet normalisht, të jetë në sasi të mjaftueshme e madje edhe më të madhe, por të mos mund të veprojë për shkak se qelizat bëhen të pandjeshme ndaj saj.

Pse është e rëndësishme të zbulohet prediabeti?

Prediabeti është një gjendje gjatë së cilës mund të merren masa për të parandaluar ose vonuar fillimin e diabetit.  Konsiderohet se të paktën gjysma e rasteve me diabet mund të parandalohen. Në fazën e prediabetit është ende e mundur të ruhet funksioni i pankreasit për të sekretuar insulinën dhe për të parandaluar dëmtimin e enëve të gjakut që ndodhin për shkak të rritjes së sheqerit në gjak. Në fazën e diabetit, një dëm i tillë është i përhershëm dhe mund të shkaktojë komplikime serioze (sulm në zemër, goditje, funksion të dobësuar të veshkave, dializë, dëmtime shikimi etj.) dhe për fat të keq edhe vdekjen.

Me humbje peshe dhe rritje të aktivitetit fizik, mund të përmirësohet ndjeshmëria e qelizave ndaj insulinës, gjë që çon në normalizimin e vlerave të sheqerit në gjak. Për këtë arsye është jashtëzakonisht e rëndësishme që në fazën e prediabetit të bëhen ndryshimet e duhura në stilin e jetesës, të cilat nënkuptojnë një dietë të shëndetshme, aktivitet të rregullt fizik (të paktën 150 minuta në javë) dhe një humbje peshe prej të paktën 7% (për njerëzit me peshë të rritur).

Në fazën e prediabetit, mjekët mund të rekomandojnë terapi adekuate barnash për një grup të caktuar njerëzish me prediabet që synojnë përmirësimin e ndjeshmërisë së qelizave ndaj insulinës. Terapia e barnave mund të rekomandohet gjithashtu për trajtimin e obezitetit, ndërsa për njerëzit me obezitet më të theksuar, të ashtuquajtur morbid, mund të rekomandohet ndërhyrja kirurgjikale në stomak, e cila synon të pamundësojë marrjen e sasive të mëdha të ushqimit. Obeziteti është problem mjekësor i cili jo vetëm që mund të shkaktojë diabet, por edhe shumë komplikime të tjera, si probleme me nyjet, astmë, sëmundje të zemrës dhe enëve të gjakut, ndërprerje të frymëmarrjes në gjumë etj. Madje edhe disa lloje të kancerit janë të lidhura me obezitetin. Kjo është arsyeja pse obeziteti duhet të trajtohet.

Rekomandime për zbulimin e hershëm të prediabetit dhe diabetit

Testimi i sheqerit në gjak rekomandohet për të gjithë personat që janë mbipeshë dhe kanë ndonjë nga faktorët e mëposhtëm të rrezikut: pasivitet fizik, rritje të yndyrës në gjak, rritje të presionit të gjakut, vezore policistike, diabet të mëparshëm në shtatzëni ose lindje të një foshnje të rëndë (mbi 4 kg), familjarë të brezit të parë me diabet ose histori të sëmundjeve të zemrës dhe enëve të gjakut.

Për personat që nuk kanë asnjë nga faktorët e rrezikut të lartpërmendur, rekomandohet testimi pas moshës 45 vjeç.

Personat, rezultati i të cilëve është me vlera normale, duhet t'i nënshtrohen testimit të sërishëm pas 3 vjetësh.

Te njerëzit me prediabet të zbuluar dhe ata me faktorë rreziku, sheqeri i gjakut duhet të kontrollohet të paktën një herë në vit.

Përfundimi

Zbulimi në kohë i vlerave të rritura të sheqerit në gjak që në fazën e prediabetit dhe marrja e masave të duhura mund të parandalojnë fillimin e diabetit. Përveç kësaj, masat e marra, si dieta e shëndetshme, aktiviteti fizik dhe heqja e peshës së tepërt trupore janë tejet dobiprurëse, jo vetëm për diabetin, por edhe për probleme të tjera shëndetësore. Mos harroni: prediabeti është një fazë në të cilën dëmi është i riparueshëm dhe për këtë arsye është e rëndësishme që të zbulohet në kohë dhe të merren masat e duhura!

Për lexim të hollësishëm të këtij teksti, shihni f.6-7 të botimit elektronik të revistës BETTY (QERSHOR 2021).