Intoleranca ndaj laktozës

dr. Aleksandar Mitov

|



Intoleranca ndaj laktozës është një problem që po prek gjithnjë e më shumë njerëz. Për shumë njerëz, ky mund të jetë një problem "modern" ose bashkëkohor, por intoleranca ndaj laktozës është një dukuri e vërtetë, e zakonshme dhe e vjetër. Ndonjëherë zbulimi i kësaj gjendjeje mund të jetë i vështirë dhe i hutueshëm për shumë njerëz. Njerëzit jo gjithmonë i vërejnë lehtësisht simptomat, kështu që shumë njerëz mund të jetojnë me këtë intolerancë për një kohë të gjatë.

Vlerësohet se deri në 65% e popullsisë së rritur në të gjithë botën ka aftësi të ulur për të tretur laktozën, ndërsa në popullsinë e Azisë Lindore, kjo shifër sillet nga 70% në 100%. Përqindjet e tilla bazohen në vlerën mesatare dhe duhet të theksohet se varen nga prejardhja apo rajoni nga ku e ka prejardhjen një popullsi.

Është e rëndësishme të përmendet dhe të bëhet dallimi midis termave intolerancë ndaj laktozës dhe alergji nga produktet e qumështit, të cilat shpesh ngatërrohen. Alergjitë janë reagim i sistemit tonë imunitar ndaj një lloji ose përbërësi të caktuar të ushqimit, ndërsa në shkrimin e sotëm do të shtjellojmë se përse vjen deri te intoleranca në organizëm, në këtë rast ndaj laktozës.

Çfarë është laktoza dhe ku është e pranishme?

Laktoza është një lloj sheqeri (disakarid) që është natyrshëm i pranishëm në qumështin e shumicës së gjitarëve. Për shkak të ushqyerjes me gji, foshnjat nuk kanë problem me tretjen e këtij sheqeri, por tek disa njerëz kjo aftësi zvogëlohet me kalimin e kohës.

Vetë emri "sheqer qumështi" tregon se laktoza është e pranishme në qumësht dhe në disa produkte të qumështit, ndonëse në disa shitore ka edhe qumësht pa laktozë. Ka disa mënyra për ta hequr këtë sheqer nga llojet e tilla të qumështit, por më së shpeshti bëhet duke shtuar enzimën laktazë. Pikërisht kjo enzimë, laktaza, është ajo që mungon tek njerëzit që janë intolerantë ndaj laktozës.

Për të kuptuar pse është kështu, le të përpiqemi të shpjegojmë funksionin e enzimave në trup. Enzimat janë në të vërtetë molekula që e ndihmojnë trupin dhe marrin pjesë në rrjedhën e një numri të madh reaksionesh biokimike. Me pak fjalë, enzima laktazë ka për detyrë të shpërbëjë laktozën në sheqerna më të thjeshtë. Meqenëse, siç u përmend, kjo enzimë është e mangët tek njerëzit me intolerancë, laktoza e sheqerit nuk mund të shpërbëhet dhe për këtë arsye shfaqen probleme me tretjen e qumështit dhe produkteve të qumështit.

Cilat janë simptomat më të zakonshme të intolerancës ndaj laktozës?

• Dhimbje barku dhe fryrje barku

Këto janë simptomat më të zakonshme të intolerancës ndaj laktozës. Për shkak se nuk mund të shpërbëhet në stomak, ajo kalon përmes zorrëve dhe arrin në zorrën e trashë. Këtu, karbohidratet, përfshirë laktozën, nuk mund të përthithen, por mund të fermentohen nga mikroflora e pranishme. Ky fermentim prodhon acide organike dhe gazra të tilla si hidrogjeni, metani dhe dioksidi i karbonit. Këto komponime shkaktojnë fryrje dhe dhimbje në zorrë nga të cilat vuajnë njerëzit.

• Diarre

Intoleranca ndaj laktozës shkakton diarre sepse rrit vëllimin e ujit në zorrën e trashë, gjë që rrit si vëllimin ashtu edhe sasinë e lëngjeve në jashtëqitje. Gazrat dhe acidet organike të lartpërmendura bëjnë që trupi të rrisë sasinë e ujit të pranishëm në zorrën e trashë.

• Kapsllëk

Për dallim nga diarrea, kapsllëku është disi më i rrallë tek njerëzit intolerantë ndaj laktozës. Metani i krijuar nga fermentimi i laktozës besohet të ngadalësojë shpejtësinë me të cilën ushqimi lëviz nëpër zorrë. Kjo simptomë nuk është një tregues i zakonshëm i kësaj intolerance, megjithatë është i pranishëm tek disa njerëz.

A përbëjnë të gjitha produktet e qumështit problem për njerëzit me këtë intolerancë?

Megjithëse të gjitha produktet e qumështit, përveç atyre të etiketuara si "pa laktozë", përmbajnë pak laktozë, sasia e këtij sheqeri në to mund të ndryshojë shumë. Sigurisht, qumështi i freskët i lopës është ai i cili duhet të shmanget më së shumti, ngaqë përmban më shumë laktozë. Por ka disa ushqime të bëra nga qumështi, me sasi më të vogël të laktozës:

• Gjalpi - përmban më shumë yndyrë qumështi, përkatësisht është mbi 80% yndyrë, ndërsa pjesa e qumështit që përmban laktozë hiqet gjatë procesit të prodhimit. Kjo është arsyeja pse 100 g gjalpë pritet të përmbajë rreth 1 g laktozë, sasi që nuk duhet të përbëjë problem edhe për ata që janë intolerantë.


• Djathërat apo kaçkavallët e fortë dhe të fermentuar - sasia e laktozës në djathëra varet nga lloji i djathit, por konsiderohet të jetë më pak i pranishëm tek djathërat e fortë dhe të pjekur. Tek djathërat e tillë (parmezan, çedër ose gouda) ekziston një proces i gjatë pjekjeje, në të cilin bakteret e pranishme fermentojnë laktozën e sheqerit dhe krijojnë komponime tipike për shijen e djathit.


• Kosi probiotik - kosi i tillë përmban qeliza të gjalla të baktereve (probiotikë) që e fermentojnë vetë laktozën. Kosi në paketimin e të cilit tregohet se është i pasterizuar, nuk përmban baktere të gjalla dhe mund të shkaktojë vështirësi kur konsumohet.


• Salca e kosit me yndyrë të plotë ose kosi grek - ashtu si gjalpi, përmban më shumë yndyrë qumështi, ndërsa hirra (e cila në të vërtetë përmban laktozë) është në sasi më të ulët.


• Kefiri - i ngjashëm me kosin probiotik, kefiri përmban probiotikë që e shfrytëzojnë laktozën.

Pse vjen deri te intoleranca dhe pse është gjithnjë e më e zakonshme?

Si foshnja, kemi nevojë për laktazë për tretjen normale të qumështit të gjirit. Mirëpo, në jetën e mëvonshme nevoja për këtë enzimë zvogëlohet dhe te një pjesë të popullsisë ajo resht së prodhuari. Kjo dukuri, siç e kemi theksuar tashmë, ka të bëjë me rajonin e banimit dhe është veçanërisht e theksuar në popullsi të caktuara. Kjo varësi nga prodhimi i laktazës dhe rajoni i banimit është e lidhur me gjenetikën e njerëzve nga ato rajone. Paraardhësit e tyre kanë pasut mënyrë tjetër të të ushqyerit, që zakonisht nuk përfshinte qumështin, kështu që nevoja e tyre për këtë enzimë është zhdukur plotësisht me kalimin e kohës.

Nga ana tjetër, disponueshmëria e qumështit për paraardhësit tanë, me kalimin e kohës, ua ka dhënë atyre aftësinë për të shpërbërë laktozën e sheqerit. Mendohet se në të kaluarën pothuajse e gjithë popullsia ishte intolerante ndaj laktozës. Sot vlerësohet se 35% e popullsisë, shumica prej tyre me prejardhje evropiane, mund ta shpërbëjnë këtë sheqer.

Pavarësisht nëse ju ose dikush përreth jush e keni këtë intolerancë, ka një numër ushqimesh që mund të zëvendësojnë qumështin e lopës, Edhe qumështi me prejardhje bimore, si qumështi i sojës, qumështi i bajameve, qumështi i tërshërës ose qumështi i orizit, është burim i shkëlqyer përbërësish ushqyes dhe mund të zëvendësojë qumështin në shumë receta.

Për sa i përket kalciumit, që dihet se është i pranishëm në qumësht, llojet e lartpërmendura të qumështit me prejardhje bimore janë burim i shkëlqyeshëm, ngase shpesh përmbajnë kalcium të shtuar. Peshqit me kocka janë gjithashtu burim i shkëlqyeshëm i kalciumit, si për shembull sardelet, si dhe perimet jeshile, si spinaqi, lakra jeshile dhe të ngjashme.

Për lexim të hollësishëm të këtij teksti, shihni f.14-15 të botimit elektronik të revistës BETTY (GUSHT 2021).