Çfarë është pagjumësia?

Dr. Vaska D. Mitova
Specialist Psikiatër

Pagjumësia është një nga problemet më të rëndësishme të shëndetit publik.

Është e vështirë të flesh mjaftueshëm pavarësisht kushteve të parashikuara për të. Zakonisht nënkupton vështirësi për të fjetur, zgjim shumë herët ose zgjim periodik gjatë natës.

Pagjumësia e çdo lloji mund t'ju pengojë të ndiheni të çlodhur dhe të freskët gjatë ditës. Shfaqja episodike e pagjumësisë në faza të ndryshme të ciklit jetësor është një problem i zakonshëm.

Por pagjumësia nuk është një problem afatshkurtër për të gjithë. Ajo klasifikohet si kronike kur shfaqet pothuajse çdo natë për të paktën një muaj. Mund të lidhet me një gjendje mjekësore ose psikiatrike, mund të shkaktohet nga stresi ose eksitimi i tepërt, ose mund të jetë pasojë e zakoneve të ditës dhe të natës.

Zakonet e përditshme së bashku me faktorët mjedisorë janë shkaqe të zakonshme të problemeve afatshkurtra të pagjumësisë.

Faktorët që kontribuojnë në pagjumësi janë:
• Stresi ose ankthi;
• Ndryshimi i ambientit të gjumit (akomodimi në hotel ose në shtëpinë e një të afërmi);
• Mjedisi i pakëndshëm i gjumit (shumë i nxehtë, shumë i ftohtë, shumë i ndritshëm, shumë i zhurmshëm);
• Dyshek i pakëndshëm;
• Pizhame shumë të ngushta;
• Një partner që gërhet ose zgjohet shpesh;
• Shikimi i televizorit, leximi i një libri ose mendimi për problemet në shtratin tuaj, bën që truri juaj të shoqërojë shtrirjen në shtrat me aktivitete të tjera përveç gjumit;
• Ngrënia e një vakti të rëndë para se të shkoni në shtrat;
• Marrja e ilaçeve kundër pagjumësisë si efekt anësor;
• Pirja e pijeve alkoolike para se të shkoni në shtrat;
• Marrja e madhe e pijeve që përmbajnë kafeinë (kafe, çaj, kola) gjatë ditës;
• Pirja e duhanit;
• Aktivitet fizik intensiv menjëherë para se të shkoni në shtrat;
• Aktivitet i pamjaftueshëm fizik gjatë ditës;
• Udhëtimi në një zonë tjetër kohore;
• Udhëtimi në lartësi shumë më të larta;
• Orari i punës me turne.

Pagjumësia kronike mund të shkaktohet nga një gjendje mjekësore ose psikiatrike. Disa shkaqe të zakonshme të pagjumësisë kronike përfshijnë:
• Sëmundjet psikiatrike, veçanërisht depresioni ose çrregullimi i stresit post-traumatik;
• Gjendjet kronike mjekësore, veçanërisht sëmundjet e veshkave, dobësia e zemrës ose astma;
• Sëmundjet e shoqëruara me dhimbje të forta, veçanërisht artriti, neuropatia, refluksi i acidit gastrik ose kanceri;
• Çekuilibër hormonal, veçanërisht menopauza ose hipertiroidizmi;
• Marrja e ilaçeve për pagjumësi si efekt anësor;
• Sindroma e këmbëve jo të qeta – ky çrregullim shkakton ndjesi të pakëndshme në këmbë. Simptomat përfshijnë lëvizje të përsëritura dhe shqetësuese të këmbëve të ndjekura nga konvulsione;
• Apnea obstruktive e gjumit.
Simptomat e pagjumësisë përfshijnë:
• Vështirësi për të fjetur;
• Zgjimi periodik gjatë natës;
• Zgjimi në orët e para të mëngjesit, por pa u ndjerë i çlodhur;
• Ndjeheni të lodhur dhe nervoz gjatë ditës;
• Ulje e përqendrimit gjatë ditës së nesërme.

Diagnoza
Në të shumtën e rasteve është e mundshme përcaktimi i shkakut të pagjumësisë duke zbuluar zakonet e përditshme dhe veçanërisht zakonet e praktikuara para se të flini, ambientin e gjumit, i cili është pjesë e ekzaminimit mjekësor.

Një nga rekomandimet është mbajtja e një ditari gjumi, pra shënimi i aktiviteteve të menjëhershme para se të bini në gjumë, si dhe një regjistrim i saktë i fillimit, kohëzgjatjes, zgjimit dhe cilësisë së gjumit. Nëse dyshojmë për ndonjë gjendje mjekësore, rekomandohen teste shtesë. Tek disa pacientë kërkohet një studim i gjumit, pra monitorimi i disa funksioneve fiziologjike gjatë gjumit me një polisomnograf.

Kjo pajisje funksionon në bashkëpunim me Kabinetin për Çrregullime të Gjumit në Klinikën Universitare të Psikiatrisë në Shkup.

Kohëzgjatja e pritshme
Pagjumësia mund të zgjasë vetëm një ose dy natë, ose mund të vazhdojë për javë, muaj ose vite. Se sa do të zgjasë pagjumësia varet nga shkaku i saj, si dhe nga suksesi i ndryshimeve të stilit të jetesës dhe trajtimit.

Parandalimi
Shprehitë që promovojnë gjumë të shëndetshëm ndihmojnë në parandalimin e pagjumësisë:

• Ndiqni një orar të rregullt të gjumit. Bëni një rutinë para gjumit dhe zgjohuni në të njëjtën kohë çdo mëngjes, pavarësisht nëse është një ditë pune apo një ditë pushimi;
• Flini me rroba të lirshme dhe të rehatshme në një shtrat të rehatshëm;
• Eliminoni çdo burim zhurme ose dritash që pengojnë ose prishin gjumin. Nëse zhurma, burimi i së cilës është jashtë dhomës së gjumit, nuk mund të hiqet, krijoni zhurmën tuaj monotone (white noise). Përdorni një ventilator, një kanal radio statike ose tingujt e valëve të oqeanit për të bërë zhurmë që mund t'ju vërë në gjumë;
• Mbani një temperaturë të rehatshme në dhomën tuaj të gjumit;
• Zvogëloni përdorimin e pijeve me kafeinë gjatë ditës, veçanërisht pasditeve sepse efektet stimuluese të kafeinës mund të zgjasin për disa orë;
• Shmangni vaktet e rënda para gjumit, por mos shkoni në shtrat të uritur;
• Eliminoni alkoolin sepse prish ritmin e gjumit;
• Praktikoni aktivitet fizik të rregullt, por jo menjëherë para se të shkoni në shtrat (mundësisht më herët gjatë ditës);
• Nëse lexoni një libër para se të shkoni në shtrat, bëjeni në një dhomë tjetër;
• Mendoni që të flini në një shtrat të veçantë ose në një dhomë të veçantë nëse partneri juaj ju zgjon. Nëse pagjumësia kronike shkaktohet nga dhimbje kronike, sëmundje mjekësore ose sëmundje psikiatrike, rekomandohet trajtimi për problemin shëndetësor.

Mjekimi
Higjiena e duhur e gjumit, pra praktikimi i zakoneve apo shprehive të shëndetshme që nxisin të bini në gjumë, si dhe ndryshimi i ambientit të gjumit, janë aspekti më i rëndësishëm për promovimin e gjumit të shëndetshëm. Përveç kësaj, praktikimi i disa teknikave të sjelljes si teknikat e relaksimit kontribuon në qetësimin e trupit, relaksimin e muskujve, si dhe qetësimin e mendimeve për të fjetur më lehtë.
Nëse pagjumësia është një nga simptomat e një çrregullimi mjekësor, trajtimi i problemit themelor mund të jetë gjithçka që nevojitet.

Për shembull, trajtimi i sindromës së këmbëve jo të qeta ose apnea obstruktive e gjumit mund të përmirësojë ndjeshëm cilësinë e gjumit.

Trajtimi farmakologjik përfshin përdorimin e tabletave që lehtësojnë nxitjen e gjumit. Shumica e tyre duhet të përdoren për një afat të shkurtër sepse përdorimi joadekuat mund të çojë në varësi.

Ekzistojnë gjithashtu substanca më natyrale me një efekt të butë qetësues ose hipnotik, të cilat përgjithësisht janë të sigurta për përdorim afatgjatë.

Për lexim të hollësishëm të këtij teksti, shihni f.4-6 të botimit elektronik të revistës BETTY (SHTATORI 2022).