Dehidratimi përbën një rrezik serioz, por shpesh të nënvlerësuar shëndetësor, veçanërisht tek personat me sëmundje kronike. Gjatë muajve të verës, temperaturat e larta, djersitja e shtuar dhe ndryshimet në ritmin ditor e bëjnë organizmin më të ndjeshëm ndaj humbjes së lëngjeve, ndërsa tek të sëmurët kronikë – kjo mund të çojë në ndërlikime serioze. Ajo që është edhe më e rrezikshme është se dehidratimi tek këta pacientë shpesh nuk shfaqet me etje klasike, por me simptoma jospecifike si lodhje, marramendje, përqendrim i ulët ose përkeqësim i sëmundjes ekzistuese.
Tek pacientët me sëmundje kardiovaskulare, dehidratimi mund të shkaktojë çrregullim të balancës hemodinamike, hipotension dhe aritmi. Tek ata që përdorin diuretikë, rreziku është edhe më i madh për shkak të shtimit të eliminimit të lëngjeve dhe elektroliteve. Kjo shpesh çon në rrëzime, çrregullime të gjendjes mendore ose përkeqësim të funksionit të zemrës. Gjithashtu, valët e të nxehtit e rrisin vazodilatacionin, gjë që ul më tej tensionin e gjakut dhe e rrit ndjeshmërinë e organizmit.
Tek pacientët me diabet, dehidratimi paraqet një problem të dyfishtë. Së pari, hiperglicemia përshpejton humbjen e lëngjeve përmes urinës. Së dyti, trupi në gjendje dehidratimi e ka më të vështirë të përdorë insulinën dhe të kontrollojë gliceminë. Kjo mund të çojë në ndërlikime serioze si gjendja hiperglicemike hiperosmolare ose ketoacidoza, veçanërisht tek pacientët me diabet tip 1.
Pacientët me sëmundje renale, sidomos ata me sëmundje kronike të veshkave, janë jashtëzakonisht të ndjeshëm. Marrja e pakët e lëngjeve ose humbja e tyre pa zëvendësim të duhur mund të ulë kapacitetin filtrues glomerular dhe të shkaktojë dëmtim akut të veshkave, madje edhe nevojë për hemodializë. Tek këta pacientë është veçanërisht e rëndësishme ndjekja e përditshme e sasisë së lëngjeve të marra dhe të eliminuara, si dhe matja e rregullt e peshës trupore.
Tek të moshuarit, situata është edhe më komplekse. Mosha e ul ndjeshmërinë ndaj etjes dhe shpesh hasen pengesa njohëse ose kufizime fizike që e bëjnë të vështirë marrjen e mjaftueshme të lëngjeve. Përveç kësaj, tek të moshuarit shumë simptoma të dehidratimit, si konfuzion ose paqëndrueshmëri gjatë ecjes, ngatërrohen lehtësisht me gjendje të tjera dhe nuk njihen me kohë.
Farmacistët luajnë rol kyç gjatë verës, jo vetëm si këshillues për përdorimin e duhur të terapisë, por edhe si “alarme të para” në njohjen e rrezikut nga dehidratimi. Ata duhet të edukojnë në mënyrë aktive pacientët se si të marrin terapinë gjatë të nxehtit, si të ruajnë barnat (veçanërisht insulinën, sirupet antibiotike ose supostet), dhe kur është e nevojshme të kërkojnë ndihmë mjekësore.
Dehidratimi veror nuk duhet të shihet vetëm si “mospirje e mjaftueshme e ujit”. Tek të sëmurët kronikë, ai është sfidë metabolike dhe farmakologjike, që kërkon qasje të kujdesshme, edukim të personalizuar dhe komunikim aktiv mes farmacistit, mjekut dhe pacientit. Vetëm kështu mund të ulim hijen e rrezikut veror që shtrihet në mënyrë të padukshme, por të rrezikshme, mbi këtë grup të ndjeshëm.
Në kontekstin e dehidratimit veror, shpesh neglizhohet edhe roli i barnave që vetë mund të kontribuojnë në humbjen e lëngjeve. Përveç diuretikëve, këtu përfshihen edhe disa antipsikotikë, antidepresivë, antikolinergjikë dhe barna antiparkinson, të cilët ndikojnë në termorregullim ose e ulin aftësinë e trupit për të reaguar ndaj etjes. Sidomos tek pacientët që marrin shumë barna (polifarmaci), rreziku nga dehidratimi dhe çrregullimet elektrolitike rritet në mënyrë dramatike.
Është e rëndësishme të theksohet se gjatë verës mund të ndryshojë edhe farmakokinetika e disa barnave. Qarkullimi i përshpejtuar, djersitja dhe ndryshimet në pH e urinës mund të ndikojnë në absorbimin, metabolizmin dhe eliminimin. Kjo do të thotë se disa barna mund të veprojnë më fort ose më dobët nga sa pritet. Shembuj janë digoksina, litiumi dhe disa antiaritmikë, ku edhe një ndryshim i vogël në nivelin e hidratimit mund të çojë në toksicitet.
Farmacistët mund të luajnë rol proaktiv përmes bisedave të shkurtra me pacientët në sportel, sidomos në ditët e nxehta. Pyetje si “A pini ujë rregullisht?” ose “A keni vënë re urinim më të pakët apo gojë të thatë?” mund të zbulojnë sinjale të rëndësishme. Gjithashtu, materialet vizuale dhe këshillat verore të vendosura në vende të dukshme në farmaci mund ta rrisin ndërgjegjësimin e të gjithë vizitorëve.
Përveç rekomandimeve klasike për marrjen e 1.5 deri në 2 litra ujë në ditë, të sëmurët kronikë duhet të informohen edhe për cilësinë e lëngjeve që konsumojnë. Marrja e tepërt e lëngjeve me sheqer, kafeinë apo alkool e përkeqëson më tej hidratimin. Në raste të caktuara mund të rekomandohen tretësira për rehidratim oral ose suplemente me elektrolite – por gjithmonë në mënyrë individuale, në përputhje me planin terapeutik dhe gjendjen e pacientit.
Më në fund, është e nevojshme edhe një kujdes institucional – mjekët amë, specialistët dhe farmacistët duhet së bashku të zhvillojnë “plane verore të kujdesit” për grupet e ndjeshme. Këto plane mund të përfshijnë kontrolle rutinë të peshës trupore, presionit të gjakut, edukimin e kujdestarëve dhe ndjekjen e parametrave laboratorikë si urea, kreatinina dhe elektrolitet. Në kohën e ndryshimeve klimatike, kur valët e të nxehtit bëhen gjithnjë më të shpeshta dhe më të rrezikshme, sistemi shëndetësor duhet të jetë një hap përpara rrezikut – veçanërisht kur bëhet fjalë për pacientët që nuk mund të mbrohen vetë.
Shkruan
Dr. Tanja Velichkovska
Doktoreshë e mjekësisë së përgjithshme
.svg){kind=icon}