DRAGICA ZENDELOVSKA – Doktor i Shkencave Kimike dhe Nutricioniste

Betty: Cilat janë disa nga kualifikimet Tuaja si Doktor i Shkencave Kimike dhe Nutricioniste dhe si u dalluat në fushën Tuaj?

Dragica: Përgjigja e pyetjes Suaj është edukimi i vazhdueshëm, puna, kërkimi dhe këmbëngulja dhe vendosmëria.

Pas përfundimit të doktoraturës në Fakultetin e Shkencave të Matematikës në Shkup, isha e punësuar në Fakultetin e Mjekësisë dhe me mjaft përvojë në fushën e kërkimit shkencor, siç dëshmojnë punimet e shumta të botuara në revista të njohura botërore. Por, sigurisht, për një të ri, përsosmëria nuk ndalet kurrë, ndaj nisa kërkimet dhe edukimin në fushën e mjekësisë integruese jashtë vendit, me fokus më të madh tek të ushqyerit, nutrigjenomikën dhe suplementet ushqimore. Më pas vijojnë bashkëpunime të shumta me kompani të kësaj fushe dhe bashkëpunime me shumë shoqata të huaja.

Arsimi nuk është asnjëherë i mjaftueshëm, ndaj krahas formimit profesional në fushën e praktikës klinike, vazhdova me arsimim të avancuar për të ushqyerit në sportet profesionale në Barcelonë.
Më duhet të përmend se kërkimet në këtë fushë janë shumë të rëndësishme për përparimin profesional, kështu që edhe gjatë pandemisë së bashku me kolegët e mi nga Instituti i Farmakologjisë Paraklinike dhe Klinike me Toksikologji në Fakultetin e Mjekësisë, si dhe në bashkëpunim me institute dhe klinika të tjera nga Qendra Klinike Universitare, vazhdova të bëj kërkime në fushën e stresit oksidativ, lidhjes së tij me sëmundje të ndryshme kronike dhe rolit të antioksidantëve në trajtimin dhe parandalimin e tij. Kjo përpjekje dhe punë në periudhën e kaluar është vlerësuar dhe tani kërkimet tona janë të dukshme dhe mund të gjenden në një numër të madh bazash kërkimore shkencore dhe për këtë flasin një numër i madh i ftesave për ligjërata në konferenca të ndryshme në këtë fushë.

Betty: Cilat janë disa nga metodat më efektive që keni hasur kur bëhet fjalë për të ndihmuar klientët të bëjnë ndryshimet e nevojshme në stilin e jetës?

Dragica: Gjëja më e rëndësishme është qasja individuale. Ka shumë metoda që mund të aplikohen, por më të rëndësishmet janë vlerësimi i klientit, shëndeti i tyre, nevojat dhe dëshirat e tyre dhe rezultati i pritur. Rekomandimi duhet të personalizohet dhe periodizohet në mënyrë që të ketë një rezultat të mirë dhe duhet të pasohet nga asistenca e duhur ergogjenike.

Betty: Një klient vjen tek ju duke u ankuar se ndihet i lodhur dhe i fryrë. Çfarë pyetjesh i bëni dhe çfarë ndryshimesh i rekomandini të bëjë në dietën e tij?

Dragica: Para së gjithash, duhet ta njihni mirë klientin për sa i përket ritmit të tij të përditshëm dhe sasisë së marrjes së ushqimit, profesionit dhe stilit të jetesës, që ai ka për momentin.

Sigurisht, duhet të kërkoni shkakun e lodhjes dhe fryrjes.

Nëse është e nevojshme, do të kryhen teste shtesë në bazë të të cilave do të krijoni një rekomandim.

Nuk është e njëjta gjë nëse para jush keni një klient të shëndetshëm dhe të ri apo një klient në moshë të avancuar dhe me praninë e një sëmundjeje, kështu që ju duhet informacion edhe për terapinë e dhënë nga mjeku, për të shmangur ndërveprimet e mundshme të barnave me disa suplemente në dietë ose me ushqim.

Ndonjëherë mund të mjaftojë vetëm një dietë eliminuese e ndjekur nga probiotikë dhe prebiotikë dhe ndonjëherë një qasje shumë më serioze nëse bëhet fjalë për sëmundjet e traktit gastrointestinal, ndaj duhet të llogaritni me kujdes sasinë e fibrave të konsumuara gjatë ditës ose të shtoni disa enzima që do të ndihmojë në tretjen e ushqimit.

Betty: A ju është dashur ndonjëherë të ndihmoni një klient të shtojë peshë? Cilët ishin komponentët kryesorë që ju përfshini në planin e tyre të ushqimit për t'i ndihmuar që të përmirësohen?

Dragica: Përqindja më e madhe e klientëve që vijnë tek ne janë për humbje peshe. Por sigurisht që ka edhe klientë që kërkojnë ndihmë për të shtuar peshë. Sigurisht, pas matjeve biometrike dhe përcaktimit të përbërjes së trupit, do të përcaktoni se cili lloj ushqimi duhet theksuar në dietë.

Në përgjithësi, dendësia e energjisë e ushqimit rritet dhe përfshin më shumë yndyrë dhe sheqer.

Në fakt, përpiqem t'u jap ushqim të koncentruar me një numër të madh kalorish në sasi të vogël dhe sa më shpesh gjatë ditës.

Në shumë raste shtohen ushqime biologjikisht aktive të pasuruara me një formulë multivitamine dhe çajra të caktuar, të cilët do të nxisin oreksin.

Betty: Çfarë lloj diete do të bënit për vegjetarianët? A mund të shpjegoni arsyetimin tuaj për çdo zgjedhje ushqimore?

Dragica: Kjo është një çështje e zgjedhjes personale, por nuk duhet të harrojmë se cili është qëllimi që duam të arrijmë, pavarësisht nëse jeni vegjetarian apo jo.
Ato me të cilët mund të luajmë sigurisht janë proteinat, yndyrnat dhe karbohidratet, por nga burime të ndryshme.

Dieta vegjetariane është mjaft e pasur me sheqerna, ndaj duhet t'i kushtoni vëmendje se cili prej produkteve përmban sheqerna komplekse, të bëni një kombinim të mirë të proteinave sepse ekziston rreziku i marrjes së pamjaftueshme të aminoacideve thelbësore dhe mosmarrja e proteinave të plota.

Sigurisht, duhet bërë një llogaritje për marrjen e ushqimit që do të mbështesë një përqindje të mirë të hekurit.

Nga ana tjetër, produktet shtazore përmbajnë mjaft yndyra të ngopura, veçanërisht mishi i kuq, ndaj duhet kufizuar marrja e tyre.

Këtu sigurisht që mund të kemi një problem tjetër nëse kemi parasysh trajtimin dhe cilësinë e ushqimit. Perimet dhe frutat shpesh trajtohen me pesticide, herbicide etj., të cilat veprojnë si ksenobiotikë.

Nga ana tjetër, kafshët trajtohen me antibiotikë dhe hormone, të cilat kanë një aktivitet biologjik të ngjashëm me hormonet tona, prandaj kohët e fundit flitet gjithnjë e më shumë për blerjen e ushqimeve bio.

Gjëja më e rëndësishme është llogaritja e sasisë së proteinave që duhet marrë në ditë për çdo klient, njohja e aktivitetit të tyre për të llogaritur sasinë e sheqernave dhe yndyrave.

Prandaj, çfarëdo rekomandimi të jepet, makro dhe mikronutrientët duhet të llogariten në mënyrë që të shmanget kequshqyerja ose marrja e pamjaftueshme e disa lëndëve ushqyese, të cilat për periudha të gjata kohore mund të dëmtojnë shëndetin e klientit.

Mendimi im është se duhet të jemi të moderuar në çdo gjë. Jetojmë në një klimë ku kemi katër stinë dhe nevoja të ndryshme për një shumëllojshmëri ushqimesh në çdo stinë.

Është normale nëse jetoni në rajone më të ftohta të hani më shumë ushqime të pasura me yndyrë, dhe në zona më të ngrohta, për të mos thënë tropikale, të hani ushqime të pasura me sheqerna.

Prandaj, zakonisht rekomandoj dietën anti-inflamatore, me një theks më të madh në dietën mesdhetare.

Betty: Cili është mëngjesi juaj në ditët kur e dini se do të keni nevojë për shumë energji? Çfarë ushqimi u rekomandoni klientëve tuaj që ankohen se mëngjesi nuk i ngop?

Dragica: Nëse keni nevojë për pak më shumë energji, atëherë zgjedhja e duhur do të ishte ushqimi i pasur me sheqerna komplekse dhe nëse dëshironi të jeni të ngopur, atëherë zgjedhja do të binte në më shumë proteina.

Përveç ushqimit që mund t'ju ngop, lëvizjet janë gjithashtu shumë të rëndësishme. Rregulli është si më poshtë: sa më shumë leptinë në trup (një proteinë e sekretuar nga indi dhjamor), aq më pak të uritur jemi. Dhe për të stimuluar sekretimin e tij, na duhet pak aktivitet fizik.

Rregulli që mëngjesi është vakti më i rëndësishëm i ditës nuk vlen për mua.

Më të rëndësishmet janë ritmi ditor i klientit dhe zakonet e tij.

Kur kam një ditë të ngarkuar të ndjekur nga shumë aktivitete deri në orët e vona të natës, atëherë përpiqem të ha mëngjes dhe drekë dhe disa mesvakte të lehtë gjatë gjithë ditës.

Zgjedhjet e mia mund të jenë vezët ose quinoa me fruta ose tërshërë ose një smoothie me fara, arra ose thjesht çaj dhe shumë lëngje.

Betty: A mund të na tregoni për një rast në të cilin jeni vërtet krenar për klientin tuaj? Cila ishte situata e tij dhe si e ndihmuat të arrinte qëllimet e tij ushqimore?

Dragica: Nuk dua të tingëlloj jo modeste, por kam një numër të madh klientësh të kënaqur në praktikën time 17 vjeçare.

Ka raste që kanë reduktuar edhe deri në 40 kilogramë nga pesha e tyre fillestare, kemi raste që në një periudhë të shkurtër kohore kemi arritur rregullim të mirë të sheqerit dhe tensionit të gjakut.

Shumë klientë marrin rekomandime pas një ndërhyrjeje kirurgjikale të përfunduar ose përgatitjes para një ndërhyrjeje.

Fatkeqësisht, kohët e fundit kemi pasur gjithnjë e më shumë klientë që luftojnë kancerin, kështu që jam më se e lumtur kur dëgjoj se ata kanë rezultate të mira me kimioterapinë ose rrezatimin pa efekte anësore të rëndësishme.

Ne dëgjojmë prej tyre shumë më shpesh për shkak të natyrës së sëmundjes, sepse ata marrin programe që zgjasin shumë më gjatë dhe unë di t'i ndryshoj shpesh.

Kemi klientë që janë në një dietë dytësore prej kohësh, ku u është sugjeruar një stil jetese që e ndjekin prej vitesh.

Këtu do të përmendja klientët me sëmundje autoimune, ku kërkohet një qasje pak më ndryshe, ndjekje më të shpeshta dhe aplikim të protokolleve të ndryshme.

Fëmijët që luftojnë me peshën e tepërt, së bashku me ta jam vërtet krenar për çdo kilogram të humbur.

Gratë që luftojnë me hormonet e tyre ndjekin rekomandimet veçanërisht kur përgatiten për fekondim artificial.

Klinetët që luftojnë me sindromën post-covid dhe shumë të tjera.

Në të vërtetë, të gjitha rezultatet janë të dashura për mua dhe nuk do të doja t'i veçoja.

Rezultati i punës shihet kur klienti i ri të kërkon takim, por me rekomandimin e dikujt të kënaqur ose kur dëgjon: Më thanë të kërkoj Zendelovskën. Këtu qëndron lumturia dhe kështu vlerësohet mundi që bëni.

Betty: Çfarë i rekomandoni lexuesve tanë për të bërë një mënyrë jetese të shëndetshme!

Dragica: Mesazhi im është ky: nuk ka dietë universale ashtu siç nuk ka asnjë shkak universal të obezitetit apo ndonjë sëmundje tjetër.

Ne duhet të jemi të moderuar në çdo gjë, duke përfshirë dietën, sepse, siç tha Hipokrati, çdo teprim është kundër natyrës.

Bëni ndryshime në stilin tuaj të jetesës, ushqehuni më shëndetshëm sepse, siç do të thonin shamanët, sëmundja largohet nga i sëmuri kur nuk mund ta njohë më atë.

Për lexim të hollësishëm të këtij teksti, shihni f.10-13 të botimit elektronik të revistës BETTY (GUSHT 2022).