Дехидратацијата претставува сериозен, но често потценет здравствен ризик, особено кај лица со хронични заболувања. Во летните месеци, високите температури, зголеменото потење и промените во дневниот ритам го прават организмот поранлив на губиток на течности, а кај хронично болните – тоа може да доведе до сериозни компликации. Она што е уште поопасно е што дехидратацијата кај овие пациенти често не се манифестира со класичната слика на жед, туку со неспецифични симптоми како замор, вртоглавица, намалена концентрација или влошување на постојната болест.
Кај пациентите со кардиоваскуларни заболувања, дехидратацијата може да предизвика нарушување на хемодинамичката рамнотежа, хипотензија и аритмии. Кај оние што користат диуретици, ризикот е уште поголем поради зголеменото исфрлање на течности и електролити. Ова често води до падови, нарушување на менталната состојба или влошување на срцевата функција. Дополнително, топлотните бранови ја зголемуваат вазодилатацијата, што уште повеќе го намалува притисокот и ја засилува чувствителноста на организмот.
Кај пациентите со дијабетес, дехидратацијата претставува двоен проблем. Прво, хипергликемијата го забрзува губитокот на течности преку урина. Второ, телото во состојба на дехидратација има потешкотии во користење на инсулинот и контролирање на гликемијата. Ова може да доведе до сериозни компликации како хипергликемична хиперосмоларна состојба или кетоацидоза, особено кај пациентите со тип 1 дијабетес.
Бубрежно болните пациенти, особено оние со хронична бубрежна болест, се исклучително ранливи. Намалениот внес на течности или губитокот на течности без соодветна надокнада може да го намали гломеруларниот филтрирачки капацитет и да предизвика акутна бубрежна повреда, па дури и потреба од хемодијализа. Кај овие пациенти е особено важно секојдневното следење на внесените и исфрлени течности, како и редовно мерење на телесната тежина.
Кај постари лица, ситуацијата е уште посложена. Возраста го намалува чувството на жед, а често се јавуваат и когнитивни пречки или физички ограничувања што го отежнуваат внесот на доволно течности. Покрај тоа, кај старите лица многу симптоми на дехидратација, како конфузност или нестабилност при одење, лесно се мешаат со други состојби и не се препознаваат навреме.
Фармацевтите играат клучна улога во летниот период, не само како советници за правилна употреба на терапија, туку и како „први аларми“ при препознавање на ризик од дехидратација. Тие треба активно да ги едуцираат пациентите како правилно да ја земаат терапијата за време на горештини, како да ги чуваат лековите (посебно инсулин, антибиотски сирупи или супозитории), и кога е неопходно да побараат медицинска помош.
Летната дехидратација не смее да се гледа само како „непиење доволно вода“. Кај хронично болните, таа е метаболички и фармаколошки предизвик, кој бара внимателен пристап, персонализирана едукација и активна комуникација помеѓу фармацевтот, лекарот и пациентот. Само така можеме да ја намалиме ризичната летна сенка која незабележливо, но опасно, се протега над оваа ранлива група.
Во контекст на летната дехидратација, често се занемарува и улогата на лековите кои самите по себе можат да придонесат кон губиток на течности. Покрај диуретиците, тука спаѓаат и некои антипсихотици, антидепресиви, антихолинергици и антипаркинсонски лекови, кои влијаат врз терморегулацијата или ја намалуваат способноста на телото да реагира на жед. Особено кај пациенти кои земаат повеќе лекови (полифармација), ризикот од дехидратација и електролитни нарушувања драматично се зголемува.
Важно е да се нагласи дека во лето може да се промени и фармакокинетиката на одредени лекови. Забрзаната циркулација, потењето и промените во pH на урината можат да влијаат врз апсорпцијата, метаболизмот и елиминацијата. Ова значи дека некои лекови може да делуваат посилно или послабо од очекуваното. Пример за тоа се дигоксин, литијум и некои антиаритмици, каде дури и мала промена во нивото на хидратација може да доведе до токсичност.
Фармацевтите можат да играат проактивна улога преку кратки разговори со пациентите на шалтер, особено во топлите денови. Прашања како „Дали редовно пиете вода?“ или „Дали сте приметиле послабо мокрење или сува уста?“ може да откријат важни сигнали. Исто така, визуелните материјали и летни совети поставени на видливо место во аптеките можат да го подигнат нивото на свесност кај сите посетители.
Покрај класичните препораки за внес на 1.5 до 2 литри вода дневно, хронично болните треба да бидат информирани и за квалитетот на течностите што ги внесуваат. Претераното консумирање засладени сокови, кофеин или алкохол дополнително ја влошува хидратацијата. Во одредени случаи може да се препорачаат раствори за орална рехидратација или суплементи со електролити – но секогаш индивидуално, во согласност со терапевтскиот план и состојбата на пациентот.
Конечно, потребно е и институционално внимание – матичните лекари, специјалистите и фармацевтите треба заеднички да развијат „летни планови за грижа“ кај ранливите групи. Овие планови можат да вклучуваат рутински проверки на телесната тежина, крвен притисок, едукација на негуватели и следење на лабораториски параметри како уреа, креатинин и електролити. Во време на климатски промени, кога топлотните бранови се сè почести и поопасни, здравствениот систем мора да биде еден чекор пред ризикот – особено кога станува збор за пациентите кои не можат сами да се заштитат.
.svg){kind=icon}