ШТО Е КОРТИЗОЛ – ХОРМОНОТ НА СТРЕСОТ

Кортизолот е еден од најважните хормони во човечкото тело, често нарекуван „хормон на стресот“. Тој е клучен за преживување, адаптација и баланс во организмот. Се произведува од надбубрежните жлезди (адреналните жлезди) и има мултифункционална улога – од регулирање на метаболизмот, до управување со имунитетот и одговорот на телото кон стрес.

КОГА СЕ ЛАЧИ КОРТИЗОЛОТ
Лачењето на кортизол се регулира преку хипоталамусно-хипофизно-адреналната оска (HPA оска). Телото секојдневно лачи кортизол по природен ритам:
Највисоко ниво има рано наутро (околу 7-9 часот) – го буди телото и му дава енергија
Нивото опаѓа во текот на денот, а навечер е најниско – за да му овозможи на телото да се одмори.
Меѓутоа, при стресни ситуации (физички или психички) нивото на кортизол нагло се зголемува за да му помогне на телото да се справи со предизвикот.

УЛОГАТА НА КОРТИЗОЛОТ ВО ТЕЛОТО
Кортизолот има бројни ефекти, меѓу кои:
Зголемување на шеќерот во крвта – обезбедува енергија во итни ситуации
Поддржување на метаболизмот – помага во разградување масти, протеини и јаглехидрати
Антивоспалително дејство – ги регулира воспалителните процеси и имунолошкиот одговор
Контрола на крвниот притисок
Поддршка за функцијата на срцето и мозокот.

КОГА КОРТИЗОЛОТ СТАНУВА ПРОБЛЕМ
Иако е неопходен, хронично покачениот кортизол (поради долготраен стрес, несоница, анксиозност или болести) може да предизвика:

Покачен крвен притисок
Дебелина (особено во пределот на стомакот)
Покачен шеќер и инсулинска резистенција
Ослабен имунитет
Намалена концентрација и меморија
Несоница и вознемиреност
Нарушување во менструалниот циклус кај жените.

Кај некои заболувања, како Кушингов синдром, се јавува хронично високо ниво на кортизол. Обратно, при Адисонова болест телото не лачи доволно кортизол, што води до слабост, хипотензија и опасност по живот.

КАКО ДА СЕ КОНТРОЛИРА КОРТИЗОЛОТ НА ПРИРОДЕН НАЧИН

Редовен сон (7-8 часа) – кортизолот опаѓа кога спиеме
Физичка активност – умерена вежба го регулира
Техники за релаксација – медитација, јога, длабоко дишење
Здрава исхрана – балансиран внес на протеини, магнезиум, омега-3
Социјална поддршка и добар ритам на живот – го намалуваат хроничниот стрес.

ЗАКЛУЧОК
Кортизолот не е „непријател“ – тој е еден од клучните хормони за нормално функционирање на телото. Но, како и со сè во телото, рамнотежата е клучна. Одржувањето здрав начин на живот и справување со стресот се најдобрите начини за одржување нормално ниво на кортизол и превенција од бројни хронични нарушувања.
Ако нивото на кортизол е намалено или зголемено, тоа може да укажува на различни состојби во телото

Што значи намален кортизол
Кога е намален, телото има потешкотии да се справи со стрес, што може да предизвика:

Хроничен замор
Ниско ниво на шеќер во крвта
Нисок крвен притисок
Вртоглавица, особено при станување
Намален апетит и губење тежина
Депресивно расположение

Може да укажува на:
Адисонова болест (недостиг на функцијата на надбубрежните жлезди)
Хипофизна дисфункција (проблем во хормоните што ја стимулираат продукцијата на кортизол)
Што значи зголемен кортизол

Кога е зголемен, обично е поради стрес или некој медицински проблем:

Покачен шеќер во крвта / инсулинска резистенција
Зголемено складирање масти, особено на стомакот
Нарушувања на спиење
Слаба концентрација, анксиозност, раздразливост
Намален имунитет
Нередовна менструација кај жени

Може да укажува на:

Хроничен стрес
Кушингов синдром (нарушувањр со прекумерно лачење кортизол)
Тумор на надбубрежна жлезда или хипофиза (поретки случаи)

 

Пишува
Д-р Тања Величковска