Што е несоница?

Д-р Васка Д. Митова
Специјализиран Психијатар

Несоницата е еден од позначајните јавноздравствени проблеми.

Претставува тешкотија да се овозможи доволно спиење и покрај овозможените услови за тоа.

Најчесто означува потешко заспивање, прерано будење или периодично будење во текот на ноќта. Несоницата од кој било вид може да го спречи чувството на одмореност и освеженост во текот на денот.

Eпизодната појава на несоница во разни фази од животниот циклус е чест проблем. Но, несоницата не е краткорочен проблем за секого. Се класифицира како хронична кога се случува речиси секоја вечер во период од најмалку еден месец. Таа може да биде поврзана со медицинска или психијатриска состојба, може да биде предизвикана од преголем стрес или возбуда или, пак, да биде последица на дневните и ноќните навики.

Секојдневните навики заедно со факторите од околината се вообичаени причини за краткорочни проблеми со несоницата.

Факторите што придонесуваат кон појава на несоница може да вклучуваат:
• Стрес или вознемиреност;
• Промена во средината за спиење (сместување во хотел или во дом на роднина);
• Непријатна околина за спиење (премногу топла, премногу ладна, премногу светла, премногу бучна);
• Незгоден душек;
• Пижами што се премногу тесни;
• Партнер што 'рчи или често се буди;
• Гледање телевизија, читање книга или размислување за проблеми во вашиот кревет, така што вашиот мозок го поврзува лежењето во кревет и со други активности, покрај со спиењето;
• Јадење тежок оброк пред спиење;
• Земање лек против несоница како несакан ефект;
• Пиење алкохолни пијалаци пред спиење;
• Големо внесување пијалаци што содржат кофеин (кафе, чај, кола) во текот на денот;
• Пушење цигари;
• Интензивна физичка активност непосредно пред спиење;
• Недоволна физичка активност во текот на денот;
• Патување во друга временска зона;
• Патување на многу поголема надморска височина;
• Работа во смена.

Хроничната несоница може да биде предизвикана од медицинска или психијатриска состојба. Некои вообичаени причини за хронична несоница вклучуваат:
• Психијатриска болест, особено депресија или посттрауматско стресно растројство;
• Хронични медицински состојби, особено заболување на бубрезите, срцева слабост или астма;
• Болести придружени со интензивна болка, особено артритис, невропатија, рефлукс на желудочна киселина или канцер;
• Хормонски дебаланс, особено менопауза или хипертироидизам;
• Примање лек за несоница како несакан ефект;
• Синдром на немирни нозе - ова нарушување предизвикува непријатни сензации во нозете. Симптомите вклучуваат повторливо и немирно движење на нозете проследено со грчеви;
• Опструктивна ноќна апнеа.

Симптомите на несоница вклучуваат:
• Тешкотии при заспивање;
• Периодично будење во текот на ноќта;
• Будење во раните утрински часови, но без чувство на одмореност;
• Чувство на умор и раздразливост во текот на денот;
• Намалена концентрација во текот на наредниот ден.

Дијагноза
Често е возможно да се утврди причината за несоницата со дознавање на дневните навики и особено навиките што се практикуваат пред спиење, околината за спиење, што е дел од медицинскиот преглед.

Една од препораките е водење дневник за спиење, односно забележување на непосредните активности пред заспивање, како и точен запис за почетокот, времетраењето, будењето и за квалитетот на сонот. Доколку се сомневаме на некаква медицинска состојба, се препорачуваат дополнителни испитувања.

Кај некои пациенти потребна е студија на спиење, односно следење на повеќе физиолошки функции во текот на спиењето со полисомнограф.

Оваа опрема работи во склоп на Кабинетот за растројства на спиењето при Универзитет- ската клиника за психијатрија во Скопје.

Очекувано времетраење
Несоницата може да трае само една или две ноќи или може да продолжи со недели, месеци или години. Колку ќе трае несоницата, зависи од неј- зината причина, како и од успехот на промените во животниот стил и третманот.

Превенција
Во превенција на несоницата помагаат навиките што промовираат здрав сон:
• Следете редовен распоред за спиење. Имајте рутина пред заспивање и будете се приближно во исто време секое утро, без разлика дали е работен или ден за одмор;
• Спијте во лабава, удобна облека во удобен кревет;
• Елиминирајте ги сите извори на бучава или светла што го спречуваат или нарушуваат спиењето. Ако бучавата, чиј извор е надвор од спалната соба, не е можно да се отстрани, создадете сопствен монотон шум (white noise). Користете вентилатор, канал со статички шум на радио или звук од океански бранови за да направите шум што може да ве успие;
• Одржувајте удобна температура во вашата спална соба;
• Намалете ја употребата на пијалаци што содржат кофеин во текот на денот, особено во попладневните часови бидејќи стимулирачките ефекти на кофеинот може да траат повеќе часови;
• Избегнувајте тешки оброци пред спиење, но не легнувајте гладни;
• Елиминирајте го алкохолот бидејќи го нарушува ритамот на сонот;
• Практикувајте редовна физичка активност, но не непосредно пред спиење (по можност што порано во текот на денот);
• Доколку читате книга пред спиење, правете го тоа во друга просторија;
• Размислете да спиете во посебен кревет или во посебна просторија доколку причината за будење е вашиот партнер.
Доколку хроничната несоница е предизвикана од хронична болка, медицинско заболување или психијатриска болест, се препорачува третман за здравствениот проблем.

Третман
Адекватна хигиена на сон, односно практикување здрави навики што промовираат заспивање, како и промена на околината за спиење, се најважниот аспект за промовирање здрав сон. Дополнително, практикувањето одредени бихевиористички техники како техники за релаксација придонесува кон смирување на телото, релаксирање на мускулатурата, како и смирување на мислите со цел полесно заспивање.

Доколку несоницата е еден од симптомите на медицинско нарушување, лекувањето на основниот проблем може да биде сè што е потребно. На пример, третирањето на синдромот на немирни нозе или на опструктивната ноќна апнеа може значително да го подобрат квалитетот на спиењето.

Фармаколошкиот третман вклучува употреба на таблети што го олеснуваат воведувањето во сон. Повеќето од нив би требало да се употребуваат краткотрајно бидејќи неадекватната употреба може да доведе до зависност.

Постојат и поприродни супстанции со лесно седативно или хипнотично дејство, кои, генерално, се безбедни и за подолготрајна употреба.

За детално читање на овој текст, погледнете на 4-6 стр. во електронското издание на BETTY магазин (Септември 2022).