Përdorimi dhe shpërdorimi i antibiotikëve

spec. dr. Nikolina Grozdanovska
Specialiste e biokemisë mjekësore
dhe e mjekësisë labaratorike

|



Çfarë janë antibiotikët?

Antibiotikët janë barna që përdoren për të trajtuar ose parandaluar disa lloje të infeksioneve bakteriale, emri i të cilëve vjen nga fjala e përbërë greke anti – kundër dhe bios - jetë. Ata veprojnë duke vrarë bakteret ose duke e parandaluar përhapjen e tyre.

Përpara se bakteret të shumohen dhe të shkaktojnë simptoma, sistemi imunitar zakonisht mund t'i vrasë ato. Qelizat e bardha të gjakut (WBC) i sulmojnë bakteret e dëmshme dhe, edhe nëse shfaqen simptoma, sistemi imunitar zakonisht mund të luftojë infeksionin. Megjithatë, ndonjëherë numri i baktereve të dëmshme është i tepërt dhe sistemi imunitar nuk mund t'i luftojë të gjitha. Antibiotikët janë të dobishëm në këtë rast.

Antibiotikët janë ndër barnat më të përshkruara në mjekësinë bashkëkohore. Megjithëse antibiotikët janë të dobishëm për një gamë të gjerë infeksionesh, është e rëndësishme të kuptohet se antibiotikët trajtojnë VETËM infeksionet bakteriale. Antibiotikët janë të padobishëm kundër infeksioneve virale (për shembull, ftohja e zakonshme) dhe infeksioneve kërpudhore (të tilla si kandidiaza). Mjeku juaj mund të përcaktojë më së miri nëse antibiotiku është i duhuri për gjendjen tuaj, sipas analizave të kryera të gjakut (infeksionet bakteriale shkaktojnë rritjen e qelizave të bardha të gjakut) dhe një antibiogrami të bërë nga materiali i përshtatshëm (zakonisht një shtupë hunde ose fyti), pas çka përshkruan një antibiotik ndaj të cilit bakteri i izoluar është më i ndjeshëm.

Duhet ta lajmëroni mjekun tuaj nëse keni ndonjë nga efektet anësore në vijim: të vjella, diarre të rëndë ngërçe në stomak, reaksion alergjik, skuqje, kruajtje ose sekrecione vaginale dhe njolla të bardha në gjuhë.

Kur nevojiten antibiotikët?

Antibiotikët mund të përdoren për të trajtuar infeksionet bakteriale të cilat:

• nuk janë serioze, por nuk ka gjasa të pastrohen pa antibiotikë, të tilla si puçrrat


• nuk janë serioze, por mund t'u kalohen njerëzve të tjerë nëse nuk trajtohen, të tilla si infektimi i lëkurës me impetigo ose infeksioni seksualisht i transmetueshëm klamidia


• ku provat sugjerojnë se antibiotikët mund të përshpejtojnë ndjeshëm rikuperimin, siç është infeksioni i veshkave


• mbartin rrezikun e ndërlikimeve më serioze, të tilla si celuliti ose pneumonia

Personat në rrezik të infeksioneve bakteriale

Antibiotikët gjithashtu mund t'u rekomandohen personave që janë më të prekshëm ndaj efekteve të dëmshme të infeksionit. Këtu përfshihen:

• personat mbi 75 vjeç


• foshnjat mbi 72 orëshe, që kanë një infeksion bakterial ose rrezik më të lartë se mesatarja për të zhvilluar një infeksion të tillë


• personat me dështim të zemrës


• personat që duhet të marrin insulinë për diabetin


• personat me sistem imunitar të dobësuar, qoftë për shkak të një gjendjeje shëndetësore themelore, siç është HIV ose si efekt anësor i disa trajtimeve, si kimioterapia

Antibiotikët për parandalimin e infeksionit

Antibiotikët ndonjëherë jepen si masë paraprake për të parandaluar infeksionin. Kjo quhet profilaksë antibiotike. Situatat ku antibiotikët jepen si trajtim parandalues përfshijnë:

• nëse i nënshtroheni një operacioni që mbart rrezik të lartë infeksioni, si operacioni i kataraktit ose operacioni i glaukomës, operacioni i zëvendësimit të kyçeve, operacioni i implantit të gjirit, operacioni i stimuluesit kardiak, operacioni për heqjen e fshikëzës së tëmthit, operacioni i apendektomisë


• pas kafshimit (për shembull nga një kafshë) ose një plagë që ka rënë në kontakt me dheun ose jashtëqitjen


• nëse keni një problem shëndetësor që ju vë në rrezik më të lartë të infeksionit, si për shembull nëse keni hequr shpretkën ose jeni duke marrë trajtim me kimioterapi

KUR NUK PËRDOREN ANTIBIOTIKËT? 

Antibiotikët nuk përdoren më në mënyrë rutinore për të trajtuar infeksionet, sepse:

• shumë infeksione shkaktohen nga viruset, kështu që antibiotikët nuk janë efektivë


• antibiotikët shpesh nuk kanë gjasa të përshpejtojnë procesin e shërimit dhe mund të shkaktojnë efekte anësore


• sa më shumë antibiotikë të përdoren për të trajtuar problemet e lehta, aq më shumë ka të ngjarë që të bëhen joefektivë në trajtimin e problemeve më serioze.

Organizatat shëndetësore në mbarë botën po përpiqen të ulin përdorimin e antibiotikëve, veçanërisht për problemet shëndetësore joserioze. Për shembull, antibiotikët nuk përdoren më në mënyrë rutinore për trajtim të infeksioneve të kraharorit, infeksioneve të veshit tek fëmijët, dhimbjeve të fytit etj.

Rreziqet e (sh)përdorimit të antibiotikëve

1. Rreziku i zhvillimit të rezistencës ndaj antibiotikëve dhe krijimit të një “supervarianti”

Përdorimi i tepërt i antibiotikëve vitet e fundit do të thotë se ata po bëhen më pak efektivë, gjë që ka sjellë shfaqjen e “superbaktereve”. Këto janë shtame bakteresh që kanë zhvilluar rezistencë ndaj shumë llojeve të ndryshme të antibiotikëve, duke përfshirë:

• MRSA (methicillin-resistant Staphylococcus aureus)


• Clostridium difficile (C. diff)


• bakteret që shkaktojnë tuberkulozë rezistente ndaj shumë baktereve

Këto lloj infeksionesh mund të jenë serioze dhe të vështira për t'u trajtuar dhe po bëhen shkaku kryesor i paaftësisë dhe vdekjes në mbarë botën. Shqetësimi më i madh është se mund të shfaqen lloje të reja bakteresh që nuk mund të trajtohen me asnjë nga antibiotikët ekzistues!

2. Rreziku i shkatërrimit ose prishjes së florës normale të zorrëve

Me siguri ndonjëherë ju ka ndodhur të keni jashtëqitje të lëngshme (diarre) gjatë marrjes së antibiotikëve! Përkatësisht, zorrët tona janë të kolonizuara me mikroorganizma "të mirë", të ashtuquajtur mikrobiomë, të cilët na ndihmojnë në:

• tretjen e ushqimit; studimet tregojnë se shkaku i obezitetit qëndron në çrregullimet e mikrobiomës,


• krijimin e vitaminave, si vitamina K,


• krijimin e imunoglobulinave sekretore, të cilat marrin pjesë në mbrojtjen e trupit dhe rrisin imunitetin,


• krijimin e neurotransmetuesve (siç është serotonina) dhe enzimave, të cilat marrin pjesë në funksionet imunologjike dhe metabolike.

Terapia me antibiotikë ndryshon modelet e mikrobiomës së zorrëve që formohen herët në jetë (në lindje dhe fëmijëri) dhe mund të zhvendosë profilin bakterial në një të tillë që ndihmon obezitetin, anomalitë metabolike dhe/ose sëmundjet autoimune.

Studimet e fundit mbi bazën molekulare të plakjes dhe sëmundjeve komplekse tregojnë rolin kryesor të mikrobiomës së zorrëve në zhvillimin e çrregullimeve kardiometabolike.

PËRFUNDIMI

• Antibiotikët veprojnë vetëm mbi infeksionet bakteriale. Mos merrni antibiotikë vetë dhe në mënyrë “parandaluese”.


• Antibiotiku mund të përshkruhet nga mjeku juaj vetëm nëse ka indikacione për të dhe sipas gjendjes së përgjithshme shëndetësore.


• Kujdesuni për gjendjen e florës së zorrëve, sepse ju ndihmon të tretni siç duhet ushqimin dhe të ruani imunitetin.


• Meqenëse antibiotikët nuk veprojnë kundër viruseve dhe kërpudhave, infeksione të tilla nuk shkatërrojnë shkakun e infeksionit, por shkatërrojnë mikrobiomën

Paçi shëndet dhe e vlerësofshi trupin si tempullin tuaj!

Për lexim të hollësishëm të këtij teksti, shihni f.4-5 të botimit elektronik të revistës BETTY (SHKURT 2022).