ЦЕЛИЈАКИЈА

Кога детето е алергично на глутенд-р Радмила Косиќ
педијатар

Целијакијата е доживотна болест и изискува доживотно лекување со храна без глутен, што значи од исхраната треба трајно да се исклучат сите видови производи кои макар и во траги содржат брашно од пченица, јачмен, овес и ՚рж. Придржувањето кон безглутенска диета доведува до целосно заздравување, а секоја трошка леб ќе предизвика враќање на болеста

Целијакијата е хронична болест на тенкото црево која настанува поради трајно неподнесување глутен. Се нарекува уште и глутенска ентеропатија. Имунолошката реакција (алергија на глутен) резултира со трајно оштетување на цревните ресички кои ја губат својата единствена функција – впивање на хранливите материи од внесената храна.

Со оваа болест се занимаваат гастроентеролози (болеста го опфаќа тенкото црево), имунолози (интензивна локална алергиска реакција и појава на антитела во крвта) и генетичари (заболуваат само генетски предиспонирани лица). Болеста е почеста меѓу сродници, во средини каде исхраната е базирана на житни растенија кои содржат глутен. Најчесто првите симптоми се јавуваат во втората година од животот, иако некогаш почетокот е постепен, со појава на симптоми во возрасна доба.

ГЛУТЕНОТ е сложена белковина од зрната на некои житни растенија (пченица, јачмен, овес и ՚рж). Кај лица кои се генетски склони кон оваа алергија на крајот на првата година од животот, кога во исхраната секојдневно се внесува некое од овие житни растенија, се покренува неадекватен имунолошки одговор кој ги оштетува цревните ресички. Ресичките се извиткан ѕид на тенкото црево со посебен епител со огромна моќ на впивање и површина.

Со оштетување на цревните ресички трајно се губи нормалниот изглед и функција на тенкото црево –изостанува впивањето на хранливите материи и организмот почнува да трпи. Детето во почеток нормално јаде, но слабее, а потоа губи апетит. Недостигот на масти и јаглехидрати ќе влијае на слабото напредување, па и на губење на поткожното масно ткиво. Загубата на протеини ќе ја намали мускулната маса, а недостигот од витамини и минерали ќе се покаже преку анемија, лош квалитет на косата, кожата, пореметувања во однесувањето... Често одење по голема нужда со обилно повраќање може да доведе до колапс на циркулацијата, кој сериозно го загрозува животот (целијачна криза).

КЛИНИЧКАТА СЛИКА обично се појавува на крајот на првата година. Први симптоми се губење на апетитот, ненапредување, поредок измет, повраќање одвреме-навреме. Со време проливите се сè почести, изметот е воден и пенлив. Се забавува порастот на телесната маса и должина, се намалува поткожното масно ткиво. Поради ослабени мускули детето брзо се заморува и губи интерес за игра, а стомачниот ѕид станува тенок и напнат. Телото добива карактеристичен изглед (слабо дете со голем стомак). Детето станува нерасположено, раздразливо, без апетит и очекувано напредување во психомоторниот развој. Косата е тенка. Во крвната слика е карактеристична анемија и ниско ниво на протеини, а во изметот е зголемена количината на неапсорбирани масти и белковини. Со време бројот на изметот кој е редок се зголемува, а здравствената состојба се влошува.

НЕТИПИЧНИ ОБЛИЦИ НА БОЛЕСТА се манифестираат во доцното детство како низок раст, анемија која не реагира на вообичаено лекување, додека има малку стомачни проблеми. Доцен пубертет, повторувачка болка во стомакот, пореметувања на забната глеѓ, повторувачки афтозни воспаленија на слузокожата на устата, промени во апетитот и однесувањето – се нетипични симптоми кои треба да побудат сомнеж за тоа дека можеби се работи за нетипичен облик на болеста.

Постојат и лица кои немаат никакви симптоми, а генетската предиспозиција може да се докаже. Се смета дека типичен облик на целијакија е врв од леден брег, дека на еден пациент со типичен облик на болеста доаѓаат до десет неманифестирани. Секоја личност која има генетска предиспозиција или има нетипични симптоми треба да оди на испитувања и да биде под надзор на специјалист кој ќе одреди хигиено-диететски режим и потребна терапија.

ДИЈАГНОЗАТА се поставува врз основа на клиничката слика, генетското испитување, биопсија на тенкото црево и лабораториски анализи. Златен стандард на дијагнозата е докажување на атрофија на цревните ресички на хистопатолошки препарат земен со биопсија. Во крвта се докажува постоење неколку видови антитела – нивната појава потврдува постоење на алергија на белковини од наведените житни растенија. Анемија, ниско ниво на витамини и белковини во крвта ја потврдуваат дијагнозата. Дијагностичките постапки не се краткотрајни ни пријатни, но се неопходни за да се открие вистинската природа на болеста. Изгледот на цревните ресички и нивото на антитела во крвта се следи според критериуми на современата гастроентеролошка пракса.

ЛЕКУВАЊЕТО започнува веднаш по поставената дијагноза. Целијакијата е доживотна болест и изискува доживотно лекување со храна без глутен. Тоа значи исклучување на сите производи кои содржат (и во траги!) брашно од пченица, јачмен, овес и ՚рж. Придржување на безглутенска диета доведува до целосно заздравување, но и најмала трошка леб ќе предизвика враќање на болеста. Ова е вистински пример дека храната некогаш е и отров и лек.

Во акутна фаза на болеста мора да се надоместат водата, минералите и витамините. По воспоставување на функцијата на тенкото црево се лекува анемијата со давање железо и фолна киселина.

Самата основа на овој посебен режим на исхрана ја чинат оризот и пченката кои не содржат глутен. Посебен проблем е т.н. скриен глутен, кој најчесто не е наведен на декларацијата или ќе се најде во тесто при производството (површините често се во контакт со забранети видови брашно во млинови и печки). Од иста причина треба да се користат производи кои имаат ознака gluten-free од проверени производители.

Поставувањето дијагноза целијакија секогаш носи промени и ангажман на целото семејство. Откако на детето му е поставена дијагноза, состојбата бара целосна предаденост на останатите членови од семејството во набавка и подготовка на храна, како и контрола и подготовка на детето да се придржува кон диетата. Постарите пациенти се свесни за сериозноста на состојбата, ја прифаќаат промената во начинот на исхрана. Секако дека повеќе време и трпение е потребно за на мало дете да му се приближи и објасни зошто неговото мени секогаш се разликува од тоа на врсниците и зошто неговата роденденска торта е посебна.

Секако, со правилно лекување и стриктно почитување на невнесување глутен, целосното заздравување е извесно. Детето ќе го надомести заостанувањето во растот и во психомоторниот развој и ќе биде способно за сите активности.  Познато е дека некои врвни спортисти своето добро здравје го должат на рано поставената дијагноза и правилната исхрана без глутен.